- BNB
- 0,00036755
Kripto paralar ile ilgilenen yada ilgilenmeye başlayan bir çok kişi araştırmaları sırasında DEX ve CEX olmak üzere iki kavram ile karşılaşmaktadır. Yada bir diğer adı ile merkeziyetsiz borsa ile merkezi borsalar kavramları ile karşılaşmaktadır. Kripto paralar ve blockchain kavramlarının temelinde merkeziyetsiz müdahale edilemeyen ve herkesin kontrolüne açık bir yapı söz konusudur. Ancak kripto para alım ve satım işlemlerinde kullanılan bir çok platform yada borsa demek daha doğru olur bu kavramın aksine şahısların yada şirketlerin yönetiminde olan merkezi yapılardır.
Kripto para ticaretinde de olsun diğer farklı finansal işlemlerde de olsun insanların yada şirketlerin yönetiminde olan bu platformlar her zaman tartışma konusu olmaktadır. Dünya genelinde bir çok olay bulunmaktadır. Özellikle de kripto paraların tartışma güvenliği konusunda tartışma konusu olan zamanlarda kapanan yada kaçan şirketler insanları oldukça düşündürmektedir. Bu durumda kripto para karşıtı olan toplulukların elini güçlendirirken kripto paralarda değer kaybı yaşanmasına neden olmaktadır.
Kripto paraların atası olan bitcoinin hayatımıza girmesi ile birlikte ilk başlarda alım ve satım işlemleri bitcoin cüzdanları arasında yapılırken bu işlemler genellikle forumlarda açılan ilanlar doğrultusunda yapılmaktadır. Aracı kurumlar yani borsaların devreye girmesi ile şahıslar arasında alım satım işlemleri borsalara kayıtlı kişilerin hesaplarından diğer şahısların hesaplarına satış şeklinde olmaya başladı. Merkezi borsalar örneğin Binance hesabınızda bitcoin yada başka bir coin satmak istediğinizde emrinizi oluşturursunuz ve sistem otomatik olarak o fiyattan alış yapmak isteyen kişilere sizin satmak istediğiniz miktarı satmaktadır. Merkezi borsalar bu işlemlerden belirledikleri bir oranda komisyon almaktadır.
Merkezi borsalarda tutulan coin yada tokenlerin karşılığının olup olmadığı her zaman tartışma konusu olmuştur. Bu sebeple de uzun ve orta vadeli yatırımcılar genellikle varlıklarını alım işlemi sonrasında soğuk cüzdanlara aktarmaktadır. Merkeziyetsiz borsalar ise işte tamda bu alanda yatırımcılara destek olmaktadır. Bir çok kişi kullanımı ve alışması zor olduğu için merkeziyetsiz borsaları tercih etmezken merkeziyetsiz dex borsalarında ciddi manada kullanıcıları bulunmaktadır.
Merkeziyetsiz borsalar yani DEX platformları blockchain teknolojisi kullanılarak oluşturulmuş bir eşler arası takas mekanizmasıdır. Aslında işlem olarak merkezi borsalardakine benzer bir şekilde örneğin; busd ile bitcoin alımında olduğu gibi bir taraf busd ödeyip btc almakta diğer tarafta elindeki btc karşılığında busd almaktadır. Tek fark ise burada yapılan işlem sonunda alınan coinler hiç kimsenin himayesine geçmeden direkt olarak yatırımcının cüzdanına aktarılmaktadır.
Merkeziyetsiz Borsalar akıllı sözleşmeler ile işlemlerini yapmaktadır. Yani merkezi borsalarda olduğu gibi varlıklarınızı hiç bir yere emanet vermek zorunda olmazsınız. DEX lerin çalışma sisteminde farklı blok zincirler üzerinde işlemler denense de genel olarak popüler sistemler tek bir blokzincir üzerinde işlem yapmaktadır. Genel itibari ile ise BNB Chain yada Etherum tercih edilmektedir.
DEX platformlarında yapılan her işlem ve verilen yada iptal edilen her emir blok zincire kaydedilmektedir. Burada kullanıcılar için oluşan bir sıkıntı ise her işlemin o blok zincirde yer alan doğrulayıcılar tarafından onaylanması gerektiği için bazı dönemlerde yüksek ağ ücretlerinin oluşmasıdır. Burada bazı yatırımcılar tarafından sıkıntı olarak görülen bir diğer sorun ise yapılan her işlemin emir verildiği anda herkese açık bir şekilde görünmesidir. Burada özellikle büyük miktarlı işlemlerde onaylama işlemini yapan madencilerin işlemi görmesi nedeniyle bu işlemi onaylamadan önce kendi emrini işleme alması gibi durumlar olabilmektedir. Buda önden işlem yapılması gibi sorunlara neden olmaktadır. Bunu açıklamak gerekirse örneğin 30000 dolarda iken yğklü miktarda btc satışı gerçekleştirilecek merkezi borsalarda bu işlem için emir oluşturusunuz yada piyasa fiyatından hızlı bir şekilde satış yaparsınız ve sizin işleminiz sonrasında piyasa etkilenir ancak dex'te bu durum biraz farklıdır. Siz satış işlemini başlattığınızda ortalama bir fiyattan emriniz alınır işleminiz onaylandığındaki piyasa fiyatından ise işlem gerçekleşir. Bu nedenle de normal borsadakinden daha uzun bir sürede işlemleriniz gerçekleşebilir.
DEX platformlar arasında üç farklı sistem bulunmaktadır. Bunlar zincir üstü emir defteri, zincir dışı emir defteri ve otomatik piyasa yapıcı gibi kavramları kullanmaktadır. Zincir üstü emir defteri her işlemin direkt olarak blok zincire kaydedildiği ve madenciler tarafından onaylandığı bir sistemdir. Aslına bakılırsa en merkeziyetsiz yapıyı kullanıcılara sunmaktadır. Stellar ağındaki dex platformları buna en iyi örnek olmaktadır. Zincir dışı emir defteri bu sistem bir öncekine göre daha az merkeziyetsiz bir yapıdır. Bu platformlarda yapılan tüm işlemler yada emirler daha sonra blok zincire kaydedilmek üzere farklı bir yere kaydedilmektedir. Bu sistemde blokchain direkt olarak kullanılmadığı için zincir üstüne göre daha hızlı olarak işlemler yapılmaktadır. Ancak her işlemin blokzincire bir şekilde işlenmesi gerektiği için merkezi borsalardan daha yavaş işlemler gerçekleştirilmektedir. En iyi örnekleri ise Binance dex, İDEX ve Ether Delta dır.
Otomatik Piyasa Yapıcılar, Bu sistemler Metamask yada turstwallet gibi cüzdanlar ile entegre bir şekilde çalışmaktadır. Bu da daha kullanıcı dostu bir işlem sunmaktadır. Aslında en çok kullanılan merkeziyetsiz platformlar arasında yer alan sistemlerdir. Uniswap, pancakeswap gibi platformlar bu alanda yer almaktadır.
DEX kullanmanın Avantajları
Öncelikle DEX platformlarında KYC yoktur. Buda merkezi borsaların kimlik istemesinden dolayı çekinen yada güvensizlik duyan kullanıcıların rahat bir şekilde işlem yapmasını sağlamaktadır. Bir diğer avantajı ise karşı tarafın elinde fon bulunmaması gibi bir problem olmamaktadır burada karşı tarafın yeterli fon bulundurmaması durumunda işlem gerçekleşmemektedir. Bir diğer dex avantajı ise merkezi borsalarda listelenmeyen bir çok token öncelikle burada listelenmektedir. Buda kullanıcıların daha fazla tokene ulaşmasını sağlamaktadır.
DEX Dezavantajları
DEX platformları kullanım açısından sıkıntılıdır. Kolay bir kullanım sunmak için oldukça çok çalışılsa da merkezi borsalarda olduğundan daha karmaşık bir kullanım şekilleri vardır. Buda bir çok kullanıcıyı zorlamaktadır. En çok kullanıcıları sıkıntıya sokan durum ise merkeziyetsiz platformlarda bulunan cüzdan kurtarma kelimeleridir. Oldukça uzun olan bu kelimelerin kaybedilmesi durumunda tüm varlıkların kaybedilme riski vardır. Ayrıca dex işlemlerde blok zincir ağında bulunan madencilere onaylama ücreti ödendiğinden dolayı işlem ücretleri oldukça yüksek çıkabilmektedir. Özellikle ağın yoğun işleme alındığı zamanlarda işlem ücretleri çok daha yukarı çıkabilmektedir.
DEX paltformlar ile ilgili hangi ağda hangi platform daha iyi işlem sunar hangi platform nasıl kullanılır en iyi dex borsaları hakkında yazılarım devam edecek.
(Eksik yada hatam var ise bildirebilirsiniz yada eklemek istediklerinizi Yazabilirsiniz.)